2024 March 28 - پنج شنبه 09 فروردين 1403
مراد از «ام المؤمنين» در آيه: « وازواجه أمهاتهم» چيست؟(ويرايش جديد)
کد مطلب: ٥١٠٨ تاریخ انتشار: ٢٧ شهریور ١٣٨٩ تعداد بازدید: 65547
پرسش و پاسخ » اهل سنت
مراد از «ام المؤمنين» در آيه: « وازواجه أمهاتهم» چيست؟(ويرايش جديد)

سؤال كننده: سليمان اميري

پاسخ:

خداوند در قرآن كريم به صراحت همسران رسول خدا صلي الله عليه وآله را مادران مؤمنان معرفي كرده است، آن جا كه مي فرمايد:

النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ. الأحزاب/6.

پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها [مؤمنان ] محسوب مي شوند.

اين كه همسران رسول خدا مادران مؤمنان هستند، امري است قطعي و از ويژگي هاي رسول خدا صلي الله عليه وآله است؛ اما سؤالي كه اين جا پيش مي آيد اين است كه «ام المؤمنين» بودن به چه معنا است و چه احكامي بر آن مترتب مي شود؟

حرمت ازدواج، تنها معناي «ام المؤمنين»

بديهي است كه تشبيه آنان به مادران مؤمنين، تشبيه به برخي از آثار مادري است و شامل همه آثار آن نشده و تمام احكام، حقوق و ضوابطي كه بر مادر واقعي هر فرد حكمفرما و جاري است، شامل آنان نمي شود؛ از جمله محرميت طرفيني، ارث بردن از يكديگر، ازدواج با دختري كه از همسر قبلي دارد و...

واضح است كه كسي نمي تواند ادعا كند كه همسران پيامبر با همه مؤمنان محرم هستند و تمام احكام و آثار محرميت بين آن ها برقرار است و نيز نمي تواند ادعا كند كه مؤمنان از همسران پيامبر ارث مي برند و آن ها نيز از تمام مؤمنان ارث خواهند برد و...

تنها اثري كه با روايات و شواهد تاريخي قطعي ثابت شده است، حرمت ازدواج با خود آن ها بعد از رسول خدا صلي الله عليه وآله است و بيشتر از آن از آيه استفاده نمي شود.

ده ها نفر از بزرگان اهل سنت در ذيل آيه «وازواجه امهاتهم» به همين مسأله تأكيد كرده اند كه ما به نقل ديدگاه برخي از آن ها بسنده مي كنيم:

محمد بن ادريس شافعي در كتاب الأم در اين باره مي نويسد:

«النبي أَوْلَي بِالْمُؤْمِنِينَ من أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ» وقال: «وما كان لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ من بَعْدِهِ أَبَدًا» فَحَرَّمَ نِكَاحَ نِسَائِهِ من بَعْدِهِ علي الْعَالَمِينَ ليس هَكَذَا نِسَاءُ أَحَدٍ غَيْرِهِ...

فَقَوْلُهُ «أُمَّهَاتُهُمْ» يَعْنِي في مَعْنًي دُونَ مَعْنًي وَذَلِكَ أَنَّهُ لَا يَحِلُّ لهم نِكَاحُهُنَّ بِحَالٍ وَلَا يَحْرُمُ عليهم نِكَاحُ بَنَاتٍ لو كُنَّ لَهُنَّ كما يَحْرُمُ عليهم نِكَاحُ بَنَاتِ أُمَّهَاتِهِمْ اللَّاتِي وَلَدْنَهُمْ أو أَرْضَعْنَهُمْ....

«پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها محسوب مي شوند» و خداوند فرموده: « و شما حق نداريد رسول خدا را آزار دهيد، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسري خود درآوريد» پس خداوند ازدواج با همسران رسول خدا صلي الله عليه وآله را بعد از آن حضرت بر جهانيان حرام اعلام كرده است و اين حكم شامل زنان ديگران غير از پيامبر نمي شود...

اين گفته خداوند كه آن ها مادران مؤمنان هستند، شامل همه آثار و معاني «مادر» نمي شود و به اين معنا است كه در هيچ حالي ازدواج با آن ها حلال نيست؛ اما ازدواج با دختران همسران پيامبر حرام نيست؛ در حالي كه ازدواج با دختر مادران خودشان كه او را به دنيا آورده يا شير داده حرام است.

الشافعي، ابوعبد الله محمد بن إدريس (متوفاي 204هـ)، الأم، ج5، ص141، ناشر: دار المعرفة - بيروت، الطبعة: الثانية، 1393هـ.

ابن ملقن شافعي در باره تقسيم بندي مادران و احكام اختصاصي هر كدام از آن ها مي نويسد:

قال أصحابنا فالأمومة ثلاث وأحكامها مختلفة:

أ - أمومة الولادة ويثبت فيها جميع أحكام الأمومة

ب - وأمومة أزواجه عليه الصلاة والسلام ولا يثبت إلا تحريم النكاح

ج - وأمومة الرضاع متوسطة بينهما.

اصحاب ما گفته اند كه مادران بر سه قسم هستند و احكام هر كدام نيز متفاوت است:

الف: مادري كه شخص را به دنيا آورده است كه تمام احكام مادري براي او ثابت است؛

ب: مادر بودن همسران پيامبر كه جز حكم حرمت ازدواج با آن ها چيزي ديگري را ثابت نمي كند؛

ج: مادران رضاعي كه چيزي بين مادران واقعي و ام المؤمنين است

الأنصاري الشافعي، سراج الدين أبي حفص عمر بن علي بن أحمد المعروف بابن الملقن(متوفاي804هـ)، غاية السول في خصائص الرسول (ص)، ج1، ص250، تحقيق: عبد الله بحر الدين عبد الله، ناشر: دار البشائر الإسلامية - بيروت، 1414هـ - 1993م.

طبري در تاريخ خود مي نويسد:

وقوله: « وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» يقول وحرمة أزواجه حرمة أمهاتهم عليهم في أنهن يحرم عليهن نكاحهن من بعد وفاته كما يحرم عليهم نكاح أمهاتهم.

اين گفته خداوند كه «همسران پيامبر مادران مؤمنان هستند» يعني حرمت همسران آن حضرت همانند حرمت مادران مؤمنان است، به اين معنا ازدواج با آن ها بعد از وفات رسول خدا صلي الله عليه وآله براي مؤمنان حرام است؛ همان طوري كه ازدواج با مادران شان حرام است.

الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب (متوفاي310)، جامع البيان عن تأويل آي القرآن، ج21، ص122، ناشر: دار الفكر، بيروت - 1405هـ

محمد بن سعد در الطبقات الكبري، از مسروق نقل كرده است كه:

زني به عائشه گفت: اي مادر. عائشه جواب داد: من مادر تو نيستم، من مادر مردان شما هستم.

عن عامر عن مسروق أن امرأة قالت لعائشة يا أمة فقالت لست بأمك أنا أم رجالكم.

الزهري، محمد بن سعد بن منيع ابوعبدالله البصري (متوفاي230هـ)، الطبقات الكبري، ج8، ص65 و 68، ناشر: دار صادر - بيروت.

و بيهقي در سنن كبراي خود مي نويسد:

باب ما خص به من أن أزواجه أمهات المؤمنين وأنه يحرم نكاحهن من بعده علي جميع العالمين قال الله جل ثناؤه: « النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» وقال: « وَما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً» الآية.

13200 أخبرنا علي بن أحمد بن عبدان أنبأ أحمد بن عبيد ثنا بن أبي قماش ثنا بن عائشة ثنا أبو عوانة عن فراس عن عامر عن مسروق عن عائشة رضي الله عنها أن امرأة قالت لها يا أمه فقالت أنا أم رجالكم لست بأمك.

باب: ويژگي آن حضرت از اين جهت كه همسران آن حضرت مادران مؤمنان هستند و ازدواج با آن ها بعد از وفات رسول خدا صلي الله عليه وآله بر تمام جهانيان حرام است؛ خداوند فرموده است: « پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها [مؤمنان ] محسوب مي شوند» و نيز فرموده است: « و شما حق نداريد رسول خدا را آزار دهيد، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسري خود درآوريد».

از مسروق از عائشه نقل شده است كه زني به عائشه گفت: اي مادر ! عائشه در جواب گفت: من مادر مردان شما هستم، مادر تو نيستم.

البيهقي، أحمد بن الحسين بن علي بن موسي ابوبكر (متوفاي 458هـ)، سنن البيهقي الكبري، ج7، ص69ـ70، ناشر: مكتبة دار الباز - مكة المكرمة، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، 1414هـ - 1994.

اين روايت ثابت مي كند كه تنها معناي «ام المؤمنين» حرمت ازدواج با همسران رسول خدا صلي الله عليه وآله است و معناي غير از آن ندارد و گرنه معنا نداشت كه عائشه اين مسأله را از زنان نفي نمايد.

بسياري از بزرگان اهل سنت از اين روايت همين معنا را فهميده و به آن استدلال كرده اند. حسين بن مسعود بغوي از او با عنوان «محيي السنة» ياد كرده اند در تفسير آيه «ام المؤمنين» مي گويد:

قال الشافعي تزوج الزبير أسماء بنت أبي بكر وهي أخت أم المؤمنين ولم يقل هي خالة المؤمنين واختلفوا في أنهن هل كن أمهات النساء المؤمنات قيل كن أمهات المؤمنين والمؤمنات جميعا وقيل كن أمهات المؤمنين دون النساء وروي الشعبي عن مسروق أن امرأة قالت لعائشة رضي الله عنها قالت يا أمه فقالت لست لك بأم إنما أنا أم رجالكم فبان بهذا معني هذه الأمومة تحريم نكاحهن.

شافعي گفته: زبير با اسماء دختر ابوبكر ازدواج كرد؛ و خواهر ام المؤمنين (عائشه) بود؛ در حالي كه به او «خاله مؤمنان» گفته نمي شود. علما در اين زمينه اختلاف دارند كه آيا همسران پيامبر مادران زنان مؤمنه نيز هستند يا خير. برخي گفته اند كه آن ها مادران مردان مؤمن و زنان مؤمنه نيز هستند، برخي گفته اند كه تنها مادر مردان مؤمن هستند و مادران زنان مؤمنه نيستند، شعبي از از مسروق نقل كرده است كه زني به عائشه گفت: اي مادر، عائشه در جواب گفت: من مادر تو نيستم، من تنها مادر مردان شما هستم. طبق اين روايت روشن مي شود كه معناي اين نوع مادري، حرمت ازدواج با آن ها است.

البغوي، الحسين بن مسعود (متوفاي516هـ)، تفسير البغوي، ج3، ص507، تحقيق: خالد عبد الرحمن العك، ناشر: دار المعرفة - بيروت.

و سيوطي به نقل از بغوي مي نويسد:

قال البغوي وهن أمهات المؤمنين من الرجال دون النساء؛ لأن فائدة الأمومة في حق الرجال وهي النكاح مفقودة في حق النساء.

بغوي گفته است كه آن ها مادران مردان مؤمن هستند نه مادران زنان؛ چرا كه فايده مادري در حق مردان كه همان حرمت ازدواج با آن ها است، در حق زنان مفقود است.

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاي911هـ)، الخصائص الكبري، ج2، ص438، ناشر:دار الكتب العلمية - بيروت - 1405هـ - 1985م.

در كتاب مسانيد فراس بن يحيي آمده است:

عن الشعبي عن مسروق أن امرأة قالت لعائشة يا أمه فقالت إني لست أمك إنما أنا أم رجالكم في التفسير إسناده صحيح.

از شعبي از مسروق از عائشه نقل شده است كه زني به عائشه گفت: اي مادر، عائشه در جواب گفت: من مادر تو نيستيم، من تنها مادر مردان شما هستم. سند اين روايت صحيح است.

الخارفي الكوفي، فراس بن يحيي المكتب (متوفاي129هـ)، مسانيد أبي يحيي فراس بن يحيي المكتب الكوفي، ج1، ص85، تحقيق: محمد بن حسن المصري، ناشر: مطابع ابن تيمية - القاهرة، الطبعة: الأولي، 1413هـ.

ابن عربي مالكي در باره معناي «ام المؤمنين» مي نويسد:

اختلف الناس هل هن أمهات الرجال والنساء أم هن أمهات الرجال خاصة علي قولين: فقيل ذلك عام في الرجال والنساء وقيل هو خاص للرجال لأن المقصود بذلك إنزالهن منزلة أمهاتهم في الحرمة حيث يتوقع الحل والحل غير متوقع بين النساء فلا يحجب بينهن بحرمة. وقد روي أن امرأة قالت لعائشة يا أماه فقالت لست لك بأم إنما أنا أم رجالكم وهو الصحيح.

مردم اختلاف دارند كه آيا همسران پيامبر مادران مردان مؤمن و زنان مؤمنه است يا تنها مادر مردان مؤمن هستند، دو ديدگاه در اين باره وجود دارد: برخي گفته آند كه اين حكم هم شامل مردان مي شود و هم شامل زنان، برخي گفته اند كه تنها شامل مردان مي شود؛ چرا كه مقصود از اين كه آن ها به منزله مادران آن ها قرار داده است، حرمت ازدواج با آن ها است؛ زيرا از مادر بودن، حلال بودن توقع مي رود و حلال بودن بين مردان و زنان نيست؛ به همين خاطر بين همسران پيامبر و زنان مؤمن به خاطر حرمت حجاب واجب نيست. به درستي روايت شده است كه زني به عائشه گفت: اي مادر، پس عائشه گفت: من مادر تو نيستيم، من تنها مادر مردان شما هستم. و اين ديدگاه (دوم) صحيح است.

إبن العربي، ابوبكر محمد بن عبد الله (متوفاي543هـ)، أحكام القرآن، ج3، ص542، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، ناشر: دار الفكر للطباعة والنشر - لبنان.

و ابن جوزي حنبلي بعد از نقل روايت عائشه، تصريح مي كند كه تنها معناي «ام المؤمنين» حرمت ازدواج با آن ها است:

وقد روي مسروق عن عائشة أن أمرأة قالت يا أماه فقالت لست لك بأم إنما أنا أم رجالكم؛ فبان بهذا الحديث أن معني الأمومة تحريم نكاحهن فقط.

از مسروق از عائشه نقل شده است كه زني به او گفت: اي مادر، پس عائشه گفت: من مادر تو نيستم و تنها مادر مردان شما هستم، با اين روايت روشن مي شود كه معناي مادري همسران پيامبر، تنها حرمت ازدواج با آن ها است.

ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاي 597 هـ)، زاد المسير في علم التفسير، ج6، ص353، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1404هـ.

ابن عادل حنبلي نيز مي نويسد:

روي الشعبِيُّ عن مسروق أن امرأة قالت لعائشة يا أمه فقالت: لست لك بأم إنما أنا أمُّ رِجَالِكُمْ فدل هذا علي أن معني هذه الأمومة تحريم نكاحهن.

از مسروق از عائشه نقل شده است كه زني به او گفت: اي مادر، پس عائشه گفت: من مادر تو نيستم و تنها مادر مردان شما هستم، اين روايت دلالت مي كند كه معناي مادر بودن همسران پيامبر، حرمت ازدواج با آن ها است.

ابن عادل الدمشقي الحنبلي، ابوحفص عمر بن علي (متوفاي بعد 880 هـ)، اللباب في علوم الكتاب، ج15، ص504، تحقيق: الشيخ عادل أحمد عبد الموجود والشيخ علي محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت / لبنان، الطبعة: الأولي، 1419 هـ ـ 1998م.

ابن زمنين در تفسير خود تصريح مي كند كه «ام المؤمنين» به معناي تحريم ازدواج با آن ها است و سپس به روايت عائشه استناد مي كند:

«وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» أي: هن في التحريم مثل أمهاتهم. يحيي: عن سفيان الثوري، عن فراس، عن الشعبي، عن مسروق، عن عائشة «أن امرأة قالت لها: يا أمه. فقالت: لست لك بأم إنما أنا أم رجالكم».

همسران پيامبر مادران مؤمنان هستند، يعني در مسأله حرمت ازدواج همانند مادران آن ها هستند. از مسروق از عائشه نقل شده است كه زني به او گفت: اي مادر، پس عائشه گفت: من مادر تو نيستم و تنها مادر مردان شما هستم.

أبي عبد الله محمد بن عبد الله بن أبي زمنين (متوفاي399هـ)، تفسير القرآن العزيز، ج3، ص387، تحقيق: أبو عبد الله حسين بن عكاشة - محمد بن مصطفي الكنز، ناشر: الفاروق الحديثة - مصر/ القاهرة، الطبعة: الأولي، 1423هـ - 2002م.

و بيقهي در ديگر كتاب خود با قرار دادن دو آيه «ام المؤمنين» و تحريم ازدواج با زنان پيامبر، نتيجه گيري مي كند كه تنها معناي «ام المؤمنين» حرمت ازدواج با آن ها است:

وجعلهن أمهات المؤمنين فقال: « النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» وحرم نكاحهن بعد وفاة نبيه صلي الله عليه وسلم فقال: « وَما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً».

و همسران پيامبر را مادر مؤمنان قرار داده و فرموده: « پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها محسوب مي شوند» و ازدواج با همسران پيامبر بعد از وفات آن حضرت را حرام كرده است و فرموده: «و شما حق نداريد رسول خدا را آزار دهيد، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسري خود درآوريد».

البيهقي، أحمد بن الحسين بن علي بن موسي ابوبكر (متوفاي458هـ) الاعتقاد والهداية إلي سبيل الرشاد علي مذهب السلف وأصحاب الحديث، ج1، ص324، تحقيق: أحمد عصام الكاتب، ناشر: دار الآفاق الجديدة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1401هـ

جلال الدين سيوطي در الدر المنثور مي نويسد:

وأخرج ابن أبي حاتم عن قتادة رضي الله عنه في قوله « وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» يقول: أمهاتهم في الحرمة لا يحل لمؤمن ان ينكح امرأة من نساء النبي صلي الله عليه وسلم في حياته ان طلق ولا بعد موته هي حرام علي كل مؤمن مثل حرمة أمه.

ابن أبي حاتم از قتاده در باره اين سخن خداوند «وازواجه امهاتهم» نقل كرده است كه مي گفت: آن ها مادران شما هستند، در اين كه حرام است بر هر مؤمني ازدواج با همسران پيامبر (ص) هم در زمان زندگي آن حضرت؛ اگر چه آن زن را طلاق داده باشد و هم بعد از رحلت ايشان.

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاي911هـ)، الدر المنثور، ج6، ص 566، ناشر: دار الفكر - بيروت - 1993.

ابو منصور ثعالبي تصريح مي كند كه معناي «ام المؤمنين» حرمت ازدواج با آن ها است و سپس به آيه دوم سوره مجادله استناد مي كند كه: «مادران شما تنها همان هايي هستند كه شما را به دنيا آورده اند»:

وفي القرآن الكريم: «وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» أي: هن مثلهن في التحريم، وليس المراد أنهن والدات قد جاء في آية أخري: «إِنْ أُمَّهاتُهُمْ إِلاَّ اللاَّئي وَلَدْنَهُم » فنفي أن تكون الأم غير الوالدة.

در قرآن كريم آمده است كه « همسران پيامبر مادران آن ها هستند» يعني همانند مادران در حرمت ازدواج هستند، و منظور اين نيست كه آنان همانند مادراني هستند كه آن ها را به دنيا آورده است؛ چرا كه در آيه ديگر آمده است: « مادرانشان تنها كساني اند كه آنها را به دنيا آورده اند!» پس خداوند با اين آيه، مادر بودن زناني را كه آن ها را به دنيا نياورده، نفي كرده است.

الثعالبي، ابومنصور عبد الملك عبد الملك بن محمد بن إسماعيل (متوفاي429هـ)، فقه اللغة، ج1، ص84، طبق برنامه الجامع الكبير.

ابو الفرج نهرواني تصريح مي كند اگر خداوند از همسران پيامبر با عنوان «ام المؤمنين» تعبير كرده، تأكيد بر اين مسأله است كه ازدواج با آن ها حرام است:

«وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» وعبر عن الأزواج بأنهن للمؤمنين أمهات توكيداً لحرمتهن ودلالة علي تأبيد تحريم نكاحهن علي غير النبي صلي الله عليه وسلم.

«همسران پيامبر مادران مؤمنان هستند» از همسران رسول خدا با عنوان «مادران مؤمنان» تعبير شده است تا حرمت آن ها را تأكيد كند و دلالت كند بر اين كه ازدواج غير پيامبر با آن ها براي هميشه حرام است.

النهرواني، أبو الفرج المعافي بن زكريا (متوفاي390هـ)، الجليس الصالح والأنيس الناصح، ج1، ص101، طبق برنامه الجامع الكبير.

صالحي شامي، مي گويد كه همسران پيامبر، مادران زنان مسلمان نيست؛ چرا كه تنها فايده «ام المؤمنين» بودن آنان، حرمت ازدواج با آن ها است و اين فايده در حق زنان مسلمان منتفي است:

أنهن كن أمهات المؤمنين من الرجال دون النساء؛ لان فائدة الامومة في حق الرجال، وهي النكاح مفقودة في حق النساء.

آن ها مادران مردان مؤمن هستند نه مادران زنان مؤمنه؛ چرا كه فايده مادري در حق مردان كه همان ازدواج باشد، در حق زنان مفقود است.

الصالحي الشامي، محمد بن يوسف (متوفاي942هـ)، سبل الهدي والرشاد في سيرة خير العباد، ج10، ص448، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود وعلي محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1414هـ.

واحدي در تفسير خود مي نويسد:

«وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» في حرمة نكاحهن عليهم.

همسران پيامبر مادران آن ها هستند، يعني ازدواج با آن ها براي مردان حرام است.

الواحدي، علي بن أحمد ابوالحسن (متوفاي468هـ)، الوجيز في تفسير الكتاب العزيز(تفسير الواحدي)، ج2، ص858، تحقيق: صفوان عدنان داوودي، ناشر: دار القلم، الدار الشامية - دمشق، بيروت، الطبعة: الأولي، 1415هـ.

محمد بن مفلح مقدسي مي گويد كه «ام المؤمنين» به معناي حرمت ازدواج با آن ها است و اين حكم به ديگر نزديكان همسران رسول خدا صلي الله عليه وآله سرايت نمي كند و سبب نمي شود كه مثلا دختران آن ها خواهران امت شوند:

وهن أمهات المؤمنين بمعني في حكم الأمهات في تحريم النكاح ولا يتعدي ذلك إلي قرابتهن (ع).

همسران پيامبر مادران مؤمنان هستند، به اين معنا كه آن ها در حرمت ازدواج همانند مادران هستند و اين حكم به ساير نزديكان همسران پيامبر سرايت نمي كند.

المقدسي الحنبلي، شمس الدين أبو عبد الله محمد بن مفلح (متوفاي762هـ)، الفروع وتصحيح الفروع، ج5، ص120، تحقيق: أبو الزهراء حازم القاضي، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1418هـ.

مرداوي حنبلي مي نويسد:

وَهُنَّ أُمَّهَاتُ الْمُؤْمِنِينَ؛ يَعْنِي في تَحْرِيمِ النِّكَاحِ.

همسران پيامبر مادران مؤمنان هستند؛ يعني ازدواج با آن ها حرام است.

المرداوي المقدسي الحنبلي، علاء الدين أبو الحسن علي بن سليمان بن احمد بن محمد (متوفاي885 هـ)، الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف علي مذهب الإمام أحمد بن حنبل، ج8، ص42، تحقيق: محمد حامد الفقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.

ابوجعفر نحاس، مفسر، اديب و لغت شناس مشهور اهل سنت در باره معناي «ام المؤمنين» مي نويسد:

«وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» أي في الحرمة ولا يحل لهم تزوجهن.

همسران پيامبر مادران آن ها هستند؛ يعني در حرمت و اين كه ازدواج با آن ها حلال نيست.

النحاس المرادي المصري، أبو جعفر أحمد بن محمد بن إسماعيل (متوفاي338هـ)، إعراب القرآن، ج3، ص303، تحقيق: د.زهير غازي زاهد، ناشر: عالم الكتب - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1409هـ- 1988م.

ابو الليث سمرقندي نيز تصريح مي كند كه «ام المؤمنين» به معناي حرمت ازدواج با آن ها است:

«وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» يعني كأمهاتهم في الحرمة.

همسران پيامبر مادران شما هستند؛ يعني آن ها در حرمت ازدواج همانند مادران شما هستند.

السمرقندي، نصر بن محمد بن أحمد ابوالليث (متوفاي367 هـ)، تفسير السمرقندي المسمي بحر العلوم، ج3، ص42، تحقيق: د. محمود مطرجي، ناشر: دار الفكر - بيروت.

در تفسير جلالين نيز آمده است:

« وَأَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» في حرمة نكاحهن عليهم.

همسران پيامبر مادران شما هستند، يعني ازدواج با آن ها حرام است.

محمد بن أحمد المحلي الشافعي + عبدالرحمن بن أبي بكر السيوطي (متوفاي911 هـ)، تفسير الجلالين، ج1، ص49، ناشر: دار الحديث، الطبعة: الأولي، القاهرة.

عبد الرحمن سعدي از مفسران معاصر وهابي در تفسير خود كه اين تفسير توسط ابن عثيمن وهابي تحقيق شده است، در باره معناي «ام المؤمنين» مي نويسد:

وترتب علي أن زوجات الرسول أمهات المؤمنين، أنهن لا يحللن لأحد من بعده.

همسران رسول خدا مادران مؤمنان هستند؛ يعني براي احدي جايز نيست بعد از آن حضرت با همسرانش ازدواج كند.

السعدي، عبد الرحمن بن ناصر (متوفاي1376هـ)، تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان (تفسير السعدي)، ج1، ص659، تحقيق: ابن عثيمين، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت - 1421هـ ـ 2000م

شأن نزول آيه:

دليل نزول اين آيه، گفتار زشت برخي از صحابه بود كه زنان رسول خدا صلي الله عليه وآله را قبل از وفات آن حضرت بين خود تقسيم كرده بودند و هر كدام يكي از همسران آن حضرت را انتخاب كرده بود و مي گفتند كه اگر رسول خدا از دنيا برود، ما با اين همسرش ازدواج خواهيم كرد. اين سخنان به گوش پيامبر خدا رسيد و آن حضرت را ناراحت و غمگين كرد، خداوند به خاطر حفظ حرمت و تسكين قلب نازنينش اين حكم را نازل كرد و به همه صحابه گوشزد نمود كه هرگز حق ازدواج با همسران آن حضرت بعد از وفات ايشان را نداريد.

اين مطلب به صورت گسترده در صحيح ترين و قديمي ترين منابع اهل سنت يافت مي شود:

مقاتل بن سليمان كه از قديمي ترين تفسيرپردازان اهل سنت به شمار مي رود، در شأن نزول آيه 53 سوره احزاب «وَما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظيماً» مي نويسد:

فقال طلحة بن عبيد الله القرشي من بني تيم بن مرة: ينهانا محمد أن ندخل علي بنات عمنا، يعني عائشة، رضي الله عنها، وهما من بني تيم بن مرة، ثم قال في نفسه: والله، لئن مات محمد وأنا حي لأتزوجن عائشة، فأنزل الله تعالي في قول طلحة بن عبيد الله «وَما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظيماً» لأن الله جعل نساء النبي صلي الله عليه وسلم علي المؤمنين في الحرمة كأمهاتهم. فمن ثم عظم الله تزويجهن علي المؤمنين.

طلحة بن عبيد الله قرشي از بني تيم گفت: محمد ما را از اين كه به نزد دختر عمويمان يعني عائشه رويم ! - طلحه و عائشه هر دو از بني تيم بودند- سپس در دل خويش گفت: قسم به خدا اگر محمد بميرد و من زنده باشم، با عائشه ازدواج مي كنم.

به همين سبب خداوند اين آيه را نازل كرد كه «شما حق نداريد كه رسول خدا را آزار دهيد و حق نداريد كه بعد از او با همسرانش ازدواج كنيد كه اين كار در نزد خداوند (گناه) بزرگي است».

زيرا خداوند همسران رسول خدا (ص) را در حرمت ازدواج مانند مادرانشان قرار داده است و به همين سبب خدا ازدواج با آنان را گناه كبيره براي مومنان دانسته است.

الأزدي البلخي، أبو الحسن مقاتل بن سليمان بن بشير (متوفاي150هـ)، تفسير مقاتل بن سليمان، ج3، ص 53، تحقيق: أحمد فريد، ناشر: دار الكتب العلمية - لبنان/ بيروت، الطبعة: الأولي، 1424هـ - 2003م.

و أبومظفر سمعاني مي نويسد:

وقوله: «ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ» قال أهل التفسير: لما نزلت آية الحجاب ومنع الرجال من الدخول في بيوت النبي، قال رجل من الصحابة: ما بالنا نمنع من الدخول علي بنات أعمامنا، والله لئن حدث أمر لأتزوجن عائشة، والأكثرون علي أن القائل لهذا طلحة بن عبيد الله، وكان من رهط أبي بكر الصديق.

اهل تفسير گفته اند كه وقتي آيه حجاب نازل شد و مردان از ورود به خانه رسول خدا (ص) منع شدند، يكي از صحابه گفت: چه شده است كه ما را از وارد شدن به دختران عموي مان، باز مي دارند ؟ قسم به خدا اگر اتفاقي افتاد (رسول خدا مرد) با عائشه ازدواج مي كنم.

بيشتر علما بر اين عقيده اند كه گوينده اين سخن، طلحة بن عبيد الله بوده است كه از قبيله ابو بكر بود.

السمعاني، ابوالمظفر منصور بن محمد بن عبد الجبار (متوفاي489هـ)، تفسير القرآن، ج4، ص 301، تحقيق: ياسر بن إبراهيم و غنيم بن عباس بن غنيم، ناشر: دار الوطن - الرياض - السعودية، الطبعة: الأولي، 1418هـ- 1997م.

ابن أبوحاتم رازي در تفسير خود سه روايت در اين باره نقل كرده است:

. 17763 عن ابن عباس رضي الله، عنه في قوله: وما كان لكم ان تؤذوا رسول الله... قال: نزلت في رجل هم ان يتزوج بعض نساء النبي صلي الله عليه وسلم بعده، قال سفيان: ذكروا انها عائشة رضي الله، عنها.

17764 عن عبد الرحمن بن زيد بن اسلم قال: بلغ النبي صلي الله عليه وسلم ان رجلا يقول: ان توفي رسول الله صلي الله عليه وسلم تزوجت فلانة من بعده، فكان ذلك يؤذي النبي صلي الله عليه وسلم فنزل القران وما كان لكم ان تؤذوا رسول الله.

17765 عن السدي رضي الله، عنه قال: بلغنا ان طلحة بن عبيد الله قال: ايحجبنا محمد، عن بنات عمنا، ويتزوج نسائنا من بعدنا لئن حدث به حدث لنتزوجن نساءه من بعده. فنزلت هذه الاية

از ابن عباس روايت شده است كه در مورد آيه «وما كان لكم أن توذوا...» گفت: در مورد مردي نازل شد كه مي خواست با بعد از رحلت رسول خدا (ص) يكي از همسران آن حضرت ازدواج كند. سفيان گفته است كه چنين مي گويند كه آن زن عائشه بوده است !

از عبد الرحمن بن زيد بن اسلم روايت شده است كه گفت: به پيامبر (ص) خبر رسيد كه مردي مي گويد: اگر پيامبر از دنيا رفت من بعد از او با فلان زن ازدواج مي كنم !

سخن او سبب آزار رسول خدا (ص) شد؛ و اين آيه نازل گرديد كه «وما كان لكم أن توذوا...»

از سدي از عبد الرحمن بن زيد روايت شده است كه به ما خبر رسيد كه طلحة بن عبيد الله گفت: آيا محمد بين ما و دختران عمو مان پرده قرار مي دهد ؟ و خود بعد از مردن ما با همسران ما ازدواج مي كند ؟ قسم به خدا اگر براي او اتفاقي افتاد، بعد از او با همسرانش ازدواج خواهيم كرد.

به همين سبب اين آيه نازل شد !

إبي أبي حاتم الرازي، عبد الرحمن بن محمد بن إدريس (متوفاي327هـ)، تفسير ابن أبي حاتم، ج10، ص 3150، تحقيق: أسعد محمد الطيب، ناشر: المكتبة العصرية - صيدا.

و قرطبي مفسير شهير و پرآوازه سني مي نويسد:

وقال القشيري أبو نصر عبد الرحمن: قال بن عباس قال رجل من سادات قريش من العشرة الذين كانوا مع رسول الله صلي الله عليه وسلم علي حراء في نفسه لو توفي رسول الله صلي الله عليه وسلم لتزوجت عائشة وهي بنت عمي قال مقاتل: هو طلحة بن عبيد الله... وقال بن عطية: روي أنها نزلت بسبب أن بعض الصحابة قال: لو مات رسول الله (ص) لتزوجت عائشة فبلغ ذلك رسول الله (ص) فتأذي به هكذا كني عنه بن عباس ببعض الصحابة وحكي مكي عن معمر أنه قال: هو طلحة بن عبيد الله

ابن عباس گفته است كه يكي از بزرگان قريش از ده نفري كه با رسول خدا (ص) در غار حراء بودند در دل خويش گفت: اگر پيامبر از دنيا برود، با عائشه كه دختر عموي من است ازدواج مي كنم ! مقاتل مي گويد: او طلحة بن عبيد الله است

ابن عطيه نيز گفته است: روايت شده است كه اين آيه در مورد يكي از صحابه نازل شد كه گفت: اگر رسول خدا بميرد، با عائشه ازدواج مي كنم !

اين خبر به رسول خدا (ص) رسيد ! و آن حضرت نيز بدين سبب آزرده شد.

در اين روايت ابن عباس با كنايه گفته است يكي از صحابه ولي مكي از معمر روايت كرده است كه او گفته است «طلحة بن عبيد الله»

الأنصاري القرطبي، ابوعبد الله محمد بن أحمد (متوفاي671هـ)، الجامع لأحكام القرآن، ج14، ص 228، ناشر: دار الشعب - القاهرة.

ديگر دانشمندان و مفسران اهل سنت نيز بر اين مطلب تصريح كرده اند كه ما فقط به ذكر نام و آدرس كتاب آن ها اكتفا مي كنيم:

الزهري، محمد بن سعد بن منيع ابوعبدالله البصري (متوفاي230هـ)، الطبقات الكبري، ج8، ص 201، ناشر: دار صادر - بيروت؛

البلاذري، أحمد بن يحيي بن جابر (متوفاي279هـ)، أنساب الأشراف، ج3، ص 201، طبق برنامه الجامع الكبير؛

السمرقندي، نصر بن محمد بن أحمد ابوالليث (متوفاي367 هـ)، تفسير السمرقندي المسمي بحر العلوم، ج3، ص 66، تحقيق: د. محمود مطرجي، ناشر: دار الفكر - بيروت؛

البغوي، الحسين بن مسعود (متوفاي516هـ)، تفسير البغوي، ج3، ص 541، تحقيق: خالد عبد الرحمن العك، ناشر: دار المعرفة - بيروت؛

الأندلسي، ابومحمد عبد الحق بن غالب بن عطية (متوفاي546هـ)، المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز، ج4، ص 396، تحقيق: عبد السلام عبد الشافي محمد، ناشر: دار الكتب العلمية - لبنان، الطبعة: الاولي، 1413هـ- 1993م؛

إبن العربي، ابوبكر محمد بن عبد الله (متوفاي543هـ)، أحكام القرآن، ج3، ص 617، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، ناشر: دار الفكر للطباعة والنشر - لبنان؛

ابن الجوزي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاي 597 هـ)، زاد المسير في علم التفسير، ج6، ص 416، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1404هـ؛

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاي604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب، ج25، ص 416، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1421هـ - 2000م؛

الزيلعي، عبدالله بن يوسف ابومحمد الحنفي (متوفاي762هـ)، تخريج الأحاديث والآثار الواقعة في تفسير الكشاف للزمخشري، ج3، ص 128، تحقيق: عبد الله بن عبد الرحمن السعد، ناشر: دار ابن خزيمة - الرياض، الطبعة: الأولي، 1414هـ؛

العيني الغيتابي الحنفي، بدر الدين ابومحمد محمود بن أحمد (متوفاي 855هـ)، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، ج19، ص 121، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت؛

الأنصاري الشافعي، أبويحيي زكريا (متوفاي926هـ)، أسني المطالب في شرح روض الطالب، ج3، ص 102، تحقيق: د. محمد محمد تامر، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1422 هـ - 2000

أبو القاسم خلف بن عبد الملك بن بشكوال (متوفاي578هـ)، غوامض الأسماء المبهمة الواقعة في متون الأحاديث المسندة، ج11، ص 711ـ712، تحقيق: د. عز الدين علي السيد , محمد كمال الدين عز الدين، ناشر: عالم الكتب - بيروت، الطبعة: الأولي، 1407هـ

اين حكم در حقيقت احترام نهادن به خود پيامبر اسلام و موهبتي است كه خداوند به آن حضرت كرده است؛ زيرا با سخناني كه اصحاب گفتند و براي ازدواج با همسران آن حضرت نقشه كشيدند ، قلب نازنين پيام آور خدا شكست و خداوند به منظور تسكين قلب آن حضرت، اين حكم را وضع فرمودند؛ چنانچه علاء الدين الخازن در اين باره مي نويسد:

وهذا من إعلام تعظيم الله لرسوله الله صلي الله عليه وسلم , وإيجاب حرمته حياً وميتاً وإعلامه بذلك مما طيب نفسه وسر قلبه واستفرغ شكره فإن من الناس من تفرط غيرته علي حرمه حتي يتمني لها الموت قبله لئلا تنكح بعده.

اين اعلام بزرگداشت خداوند براي رسول خدا (ص) و واجب كردن حرمت ايشان در زندگي و بعد از مرگ است.

اعلام اين مطلب، سبب شادي دل آن حضرت و سرور ايشان و شكر تمام ايشان شد؛ زيرا در ميان مردم كساني هستند كه غيرت فراوان بر خانواده خويش داشته و آرزو دارند كه همسرش قبل از او بميرد تا مبادا بعد از او ازدواج نكند !

البغدادي الشهير بالخازن، علاء الدين علي بن محمد بن إبراهيم (متوفاي725هـ )، تفسير الخازن المسمي لباب التأويل في معاني التنزيل، ج5، ص 273، ناشر: دار الفكر - بيروت / لبنان - 1399هـ ـ 1979م.

همچنين ممكن بود كه ازدواج با يكي از همسران پيامبر زمينه برخي از سوء استفاده ها و توطئه ها را فراهم سازد و دشمنان و كينه توزان با استفاده از موقعيت آن ها به مقاسد سياسي و اهداف دنيوي خود بينديشند؛ چنانچه برخي همانند عبد الله بن زبير با استفاده از نسبتي كه با عائشه داشت، به بسياري از مقاصد سياسي و دنيوي خود رسيد؛ از اين رو خداوند ازدواج با آنان را بر همگان ممنوع اعلام كرد.

«ام المؤمنين» بودن، مسؤوليت را دو برابر مي كند:

به اين نكته نيز بايد توجه داشت كه اگر چه «ام المؤمنين» بودن مقام رفيع و دست نيافتني براي ديگران است؛ ولي سبب نمي شود كه از ديگر گناهان آن ها چشم پوشي شود؛ بلكه مسؤوليت آن ها را دو برابر مي كند و اگر خداي نخواسته گناهي از آن ها سر بزند، عذابشان نيز دو برابر خواهد بود؛ چنانچه خداوند در اين باره مي فرمايد:

يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَي اللَّهِ يَسيراً. الأحزاب/30.

اي همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشي مرتكب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود و اين براي خدا آسان است.

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)



Share
81 | مهران | United States - San Jose | ١٥:٢٥ - ٠٤ فروردين ١٣٩٨ |
مومنایی که بعد از فوت عایشه بدنیا میان با جنازه عایشه ازدواج میکنن که شما میگی موضوع حرمت ازدواجه؟

پاسخ:
با سلام
اگر مراد حرمت ازدواج نیست چرا عایشه در جواب زنی که به او گفت مادر گفت: من مادر شما نیستم فقط مادر مردان شما هستم؟
محمد بن سعد در الطبقات الكبري، از مسروق نقل كرده است كه:
زني به عائشه گفت: اي مادر. عائشه جواب داد: من مادر تو نيستم، من مادر مردان شما هستم.
عن عامر عن مسروق أن امرأة قالت لعائشة يا أمة فقالت لست بأمك أنا أم رجالكم.
الزهري، محمد بن سعد بن منيع ابوعبدالله البصري (متوفاي230هـ)، الطبقات الكبري، ج8، ص65 و 68، ناشر: دار صادر - بيروت.
موفق و مؤید باشید
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
82 | علی آقا | Iran - Tehran | ٠١:٢٩ - ٠٣ خرداد ١٣٩٨ |
اگر منظور از این صرف حکم ازدواج بود، جملات بسیار بهتری میشد جایگزین کرد آن هم در آیه ای که چنین معنای عمیقی از جایگاه پیامبر را توصیف می کند. چه عیب دارد که علیرغم همه انتقادها و واقعیت های موجود مبنی بر کجراهه رفتن غیر قابل انکار عایشه، این فرض را بر خود بدانیم که به عنوان احترام به پیامبر اکرم (ص)، حداقل حرمت کلامی و رفتاری برای زنان پیامبر قائل باشیم. آیا گزارش موثقی داریم که حضرت علی (ع) در جنگ جمل به عایشه فحاشی یا بی احترامی کرده باشد؟ مگر نه اینکه بعد از جنگ با احترام او را به شهر خود باز پس فرستاد؟ رفتار منطقی و اصولی منافاتی با حفظ احترام ندارد و این کمترین برداشتی است که از لفظ "مادر" میتوان کرد نه صرفا یک برداشت فقهی و سطحی. بازی شما با کلمات همانقدر سطحی و بی معناست که منکران عید غدیر با واژه مولا بازی میکنند.

پاسخ:
با سلام
آیاتی که در رابطه با زنان پیامبر است همه مشروط است:
فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ
سوره احزاب آیه 29
وَمَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحًا
سوره احزاب آیه 31
یَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ
سوره احزاب آیه 32
در تمامی این آیات خداوند زنان پیامبر را با احترام خاصی یاد کرده است و وعده های نیکو داده است به شرط این که نیکوکار باشندو عمل صالح انجام دهند و تقوا پیشه کنند.
وقتی مشروط که عمل صالح و تقوا باشد از بین برود شرط که همان وعده بهشت و آن احترامات است هم از بین می رود.
خود عایشه به زنی که او را ام المؤمنین خطاب کرد گفت: من فقط مادر مردان شما هستم که کنایه از حرمت ازدواج ابدی دارد.
عن مسروق أن امرأة قالت لعائشة يا أمة فقالت لست بأمك أنا أم رجالكم
الطبقات الكبرى ج 8 ص 65
امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ جمل به امام حسن علیه السلام دستور داد تا دستان شتر عایشه را قطع کند تا سرگون شود و جنگ به پایان برسد و امام حسن علیه السلام هم چنین کرد و عایشه با شتر به زمین خورد.
موفق و مؤید باشید
گروه پاسخ به شبهات
موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
83 | رضایی | Germany - Bad Muenstereifel | ١٩:٤٣ - ٢٦ خرداد ١٤٠٢ |
بر قاتل رسول الله لعنت
 [1] [2] [3]   قبلی
* نام:
* پست الکترونیکی:
* متن نظر :
  

آخرین مطالب
پربحث ترین ها
پربازدیدترین ها