موضوع مهدويت و امام غائب، هرچند به نظر مي رسد كه جزو بديهيات فرهنگ شيعه باشد، اما با كمي تأمل مي توان دريافت كه شايد حقيقت اين موضوع هنوزبه طور كامل تبيين نشده باشد. سرويس فرهنگ و انديشه آفتاب، در راستاي تلاش براي روشن ساختن بخشي از حقايق ناشناخته و مكتوم درباره وجود مقدس حضرت ولي عصر (عج)، به مناسبت نيمه شعبان المعظم گفتگويي با آيت الله ميرسيد محمد يثربي انجام داده است. آيت الله يثربي از اساتيد برجسته دروس خارج فقه و اصول حوزه علميه قم و رئيس حوزه علميه كاشان در سال 1333 هجري شمسي در شهر مقدس قم در بيت علم وفقاهت چشم به جهان گشود. پدر بزرگوارشان مرحوم آيت الله آقاي حاج سيد مهدي يثربي مي باشد، كه تا زمان وفات (1385) رياست حوزه علميه كاشان، نمايندگي ولي فقيه و امامت جمعه كاشان را عهده دار بودند. آيت الله يثربي، در محضر اساتيد بزرگي چون آيات عظام، گلپايگاني، حاج آقا مرتضي حائري، ميرزا جواد تبريزي، وحيد خراساني، روحاني و سلطاني طباطبايي، همچنين شهيد مطهري و آيت الله جوادي آملي تلمذ كرده است. از ايشان آثار و تأليفات متعددي منتشر شده است كه از جمله آن ها مي توان به «تقريرات درس مكاسب محرمه (فقه) در 2جلد»، «كتاب حج در 3 جلد»، «تفسير آيات ولايت»، «شرح رساله حقوق امام سجاد - عليه السلام - (فارسي) در 3جلد»؛ «شرح زيارت عاشورا» و ... اشاره كرد. تأسيس مؤسسه تحقيقاتي «علامه مجدّد وحيد بهبهاني» نيز از ديگر اقدامات ماندگار اين استاد حوزه علميه قم است. گفتگوي ما با آيت الله مير سيد محمد يثربي درباره موضوع مهدويت، در يك بعد از ظهر گرم تيرماه در دفتر موسسه تحقيقاتي «علامه مجدّد وحيد بهبهاني» در شهر مقدس قم، انجام شد. آيت الله يثربي به گرمي از ما پذيرايي كرد و سخنان عميق و شيرين ايشان تا هنگام اذان مغرب ادامه يافت. آنچه در پي مي آيد، بخش نخست گفتگوي دو ساعته سرويس فرهنگ و انديشه آفتاب با آيت الله يثربي است.


به گزارش شيعه نيوز به نقل از آفتاب ، آيت الله يثربي گفت: «معمولاً به مسئله مهدويت به عنوان يك موضوع آينده جهاني يا پايان جهان نگاه مي شود كه هم در قرآن و هم در كتب آسماني ديگر مثل تورات و انجيل و زبور از آن به عنوان وعده اي قطعي و الهي نام برده شده است».

آيت الله مير سيد محمد يثربي، رئيس حوزه علميه كاشان و از اساتيد برجسته درس خارج حوزه علميه قم، در گفتگوي اختصاصي با سرويس فرهنگ و انديشه آفتاب، گفت: «اساساً عالم خلقت الزاماً از ابتدا تا انتها نيازمند وجود امام است ولي اين موضوع مورد غفلت واقع شده و در مورد امام زمان (عجل الله فرجه) نيز فقط به ثمره وجوديشان، سن و سال و طول عمر ايشان پرداخته مي شود در حالي كه در ابتدا معرفت به امام بايد كامل بشود تا به يكي از شئون ايشان كه كمال جامعه و ايده آل مطلوب است برسيم».

اثبات وجود امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف

وي درباره دلايل اثبات مهدويت گفت: «نسبت به اثبات امام در هر دوره اي صرف نظر از براهين نقلي، برهان عقلي هم وجود دارد. «قاعده لطف»، «علت غايي آفرينش» و «برهان تقابل قطبين»، از جمله براهين مختلفي است كه درباره مسئله مهدويت و وجود «امام حي» در اختيار داريم».

اين استاد حوزه علميه قم در تشريح «برهان قاعده لطف» گفت: «بر حسب طبيعت خلقت انسان، همه افراد بشر داراي اختيار هستند كه يا به سمت خير روند يا به سمت شر و بدي. انسان ممكن است به سمت شر رود و دچار خطا شود و اين انسان خطاكار نيازمند ياور و پناه و حامي است و لطف خداوند هميشه شامل حال انسان است و محال است كه او را تنها بگذارد و انسان بي پناه نخواهد بود».

آيت الله يثربي در ادامه به برهان هاي عقلي ديگري كه در باب اثبات مهدويت وجود دارد، اشاره كرد و گفت: «از طريق قاعده «امكان اشرف»، نيز مي توان اين مطلب را اثبات كرد».

وي در تشريح اين قاعده گفت: «وجود، حيات، علم، قدرت و همه اين كمالات غيرمتناهي از ناحيه كمال مطلق، كه ذات اقدس خداوند است مستقيماً به اخس [مرتبه پايين] نمي رسد، بلكه طبيعت اين است كه از مرتبه اشرف به اخس برسد»

وي افزود: «اين اشرف در لسان متشرعه «حجت الله» است كه در بين علماي علم معرفت، از آن به «انسان كامل»، در اصطلاح فلسفه مشاء، به «عقل فعال»، در فلسفه اشراق به «كلمه قدسيه» و در فلسفه پهلوي و فرس قديم به «كدبانو و كدخداي عالم» تعبير شده است. و امكان ندارد كه در هيچ دوره اي از تاريخ زندگي موجودات اين واسطه فيض وجود نداشته باشد».

آيت الله يثربي تأكيد كرد: «اگر حجت و امام وجود نداشته باشد زمين قابل ادامه نخواهد بود. حتي در بعضي روايات آمده است كه «الحجة قبل الخلق و مع الخلق و بعد الخلق» (1) يعني «قبل از اينكه خداوند هر موجودي را بيافريند حجت اولين موجود است و در تمام زمان ها وجود دارد و پايان آفرينش نيز به اوست »».

او در ادامه گفت: «رسول اكرم صلي الله عليه و آله وسلم فرموند: «اول ما خلق الله نوري » (2) «اولين مخلوق نور رسول است» و فيض خداوند از اين طريق به ساير مخلوقات مي رسد و از آنجا كه فيض خداوند همواره جاري است، اين واسطه هم، همواره بايد وجود داشته باشد».

استاد حوزه علميه قم از «علت غايي» -كه يكي از مراتب سلسله علل اربعه است- به عنوان برهان ديگري كه مي توان به آن تمسك جست ياد كرد و در تشريح آن گفت: «علت غايي، اگرچه در وجود موخر است اما در تصور مقدم است».

وي افزود: «سلسله ممكنات بدون وجود حجج الاهيه غيرممكن است و در تمام اعصار آفرينش حجت وجود داشته است. گاهي در قالب انبياء، گاهي در قالب اوصياء و بعد از رسول خاتم در قالب ائمه ما هستند. در واقع خداوند اين گونه مقرر كرده است كه فيضش از جانب امام در هر عصري جاري باشد. و اين فيض بعد از رسول خاتم، ائمه ما تا وجود امام عصر (عجل الله فرجه) مي باشند».

ريشه هاي تاريخي مساله مهدويّت

رئيس حوزه علميه كاشان، درباره ريشه هاي مسئله مهدويت در تاريخ گفت: «ريشه مهدويت به مسئله نبوت گره خورده است. ارسال رسل و انزال كتب و بحث پيغمبران و حتي خود نبوت هم بر اساس لطف خداوند است كه خداوند بندگان خويش را رها نكرده و از نظر عقلي هم محال است كه رها كند. پس طبعاً در هر زماني كه بحثي را از هر يك از انبياء الهي را يادآوري كنيم مسئله امام و امام حي و حضرت مهدي عجل الله فرجه (به معناي عام)، خود به خود، تداعي مي شود».

آيت الله يثربي در ادامه گفت: «هم در تورات، هم انجيل و هم در كتب مربوط به آئين زرتشت، و حتي در جاماسب نامه كه مربوط به عصر گشتاسب است، مسأله موعود عالم وجود دارد».

وي افزود: «تاريخ نبوت و مهدويت با اصل خلقت بشر گره خورده است. علت غايي همه آفرينش، وجود انسان است و در حديث قدسي هم آمده است: «عبدي خلقت الاشياء لاجلك و خلقتك لاجلي» (3) (يعني همه عالم را براي عبد و بنده خود خلق كرديم و عبد و بنده را براي خودم خلق كردم) و علت اينكه آدم براي خدا خلق شده اين آيه شريفه است «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون» (4) يعني كه همه را براي عبوديت خلق كرده ايم».

پاسخ به شبهه درمورد عمر طولاني امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف

استاد برجسته درس خارج حوزه علميه قم، درباره شبهاتي كه در مورد امام زمان وجود دارد تصريح كرد: «يكي از مهمترين شبهات اين است كه چرا امام عصر (عج) عمر طولاني دارند».

وي افزود: «با سه دليل مي توان اين شبهه را دفع كرد. 1- از حيث برهان عقلي 2- از حيث وقوع خارجي 3- از حيث براهين نقلي».

آيت الله يثربي در ارتباط با دليل اول گفت: «اگر به معني لغوي كلمه امام توجه كنيم به معني مقدم و پيشواست؛ معناي امام عصر (عجل الله فرجه) «حجت اين زمان و آن زمان» نيست، بلكه «حجت بر زمان» است، زمان هم خود مخلوقي از مخلوقات خداوند است و وقتي امام مقدم باشد زمان در اختيار امام قرار مي گيرد».

وي با اشاره به نظر شيعه مبني بر اين كه حضرت اميرالمومنين علي عليه السلام ردالشمس كردند (5)، افزود: «پس عالم آفرينش در يد قدرت امام است و زماني كه بپذيريم مخلوقات موخر از امامند پس موخر بر مقدم تاثير نمي گذارد. موخر مي تواند بر موخر تاثير بگذارد».

رئيس مؤسسه تحقيقاتي «علّامه مجدّد وحيد بهبهاني»، با بيان اينكه «از حيث وقوع خارجي، عامه و اهل سنت و حتي اهل كتاب مثل يهوديان و مسيحيان پذيرفته اند كه انبيايي در بين انبياي ما وجود داشته اند كه قرنها عمر كردند و حتي در قرآن هم ذكر شده كه حضرت نوح (عليه السلام) 950 سال پيغمبري كرده است» (6)، افزود: «هيچ دليلي وجود ندارد كه ما نپذيريم كه بر اساس اراده الهي يكي از بندگان خداوند عمر طولاني كرده باشد».

وي با تأكيد بر اين نكته كه «براهين نقلي نيز نسبت به وجود امام زمان بسيار زياد است»، گفت: «از همه معصومين (عليهم السلام) از شخص رسول الله (صلي الله عليه و آله وسلم) تا امام عسكري (عليهم السلام) روايات مختلفي در مورد حضرت مهدي و موعود آخرالزمان (عجل الله فرجه) نقل شده كه در بين اين روايات، روايات متعددي كه از نظر فن روايي صحت كامل داشته باشند و هيچ مناقشه اي در باره آن ها وجود نداشته باشد، بسيار است».

آيت الله يثربي در ادامه به يكي از اين روايات اشاره كرد و گفت: «بر اساس اين روايت، رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند: اگر يك روز از عمر دنيا باقي مانده باشد خداوند آن روز را آن قدر طولاني مي كند تا آن موعود بيايد. اسم او اسم من است كنيه اش كنيه من و وقتي مي آيد كه ظلم وجور به حد اعلي رسيده باشد و خداوند متعال به وسيله او همه عالم را سرشار از عدل و عدالت مي كند» (7).

مهدويّت و مكاتب منحرف

استاد حوزه علميه قم در ارتباط با ريشه هاي تاريخي انحرافات و نحله هاي مختلف فكري شيعي گفت: «دو تصور اصلي در مورد امام عصر (عجل الله فرجه) در بين شيعيان وجود دارد. 1- آن تصوري كه شيخيه قائل شده اند 2- آن تصوري كه در مكتب بعضي عرفا وجود دارد چه عرفاي شيعه و سني».

وي در تشريح تصور شيخيه از امام عصر (عجل الله فرجه) گفت: «تعبير شيخ احمد احصائي (از بنيانگذاران شيخيه) اين است كه كه چون مهدي (عجل الله فرجه) از دشمنانش مي ترسد به عالم «هور قليا» رفته است و هر زمان كه وقت ظهور باشد در هر جسمي كه خودشان بخواهند تجلّي مي كنند».

آيت الله يثربي افزود: «اما اينكه عالم هور قليا چه عالمي است، شيخيه معتقدند كه «اقليم هشتم» است»!

آيت الله يثربي با بيان اين كه شيخيه در مورد اقليم هشتم توضيح قابل دركي ندارند افزود: «همين درست نفهميدن متون و عدم تطابق آنها با موازين عقلي، باورهايي را به وجود مي آورد كه عده اي جرات مي كنند و مي گويند ما مهدي هستيم».

رئيس حوزه علميه كاشان، در تشريح عبارت «وجود نوعي» نيز گفت: «مولوي در خصوص امام زمان (عجل الله فرجه) گفته اند. «كه مهدي همان ياور و هدايت كننده، و همان كه انسان را از انحراف نگه مي دارد است» و اين همان وجود نوعي است».

وي درباره مسأله بابيت و مدعيان دروغيني كه در ادوار مختلف ظهور كرده اند، با بيان اينكه «اگر كسي مهدي و مهدويت را بفهمد محال است كه هر ادعايي را بپذيرد»، افزود: «سيدعلي محمد باب و يا بعد از آن عوامل ديگرش، ابتدا ادعاي بابيت كردند، و اين در حالي است كه بابيت در شيعه امر مقبولي است؛ مثل باب نواب خاصه يا همان نواب اربعه».

آيت الله يثربي با يادآوري اين نكته كه «با وفات «علي ابن محمد سمري» باب نواب خاصه، بسته شد»، افزود: «در روايات متعدد آمده است كه از ناحيه خود حضرت (عجل الله فرجه) نامه اي به علي ابن محمد سمري داده شد با اين مضمون كه «روزهاي آخر عمرت است كارهايت را انجام بده و به همگان اعلام كن كه بعد از تو نايبي وجود ندارد. و اين باب بسته شده است»(8).

وي افزود: «اين در حالي است كه عده اي مثل شلمغاني در همان عصر و در آغاز غيبت كبري آمدند و ادعاي بابيت كردند» (9).

آيت الله يثربي يا بيان اينكه «تمام ابزارهايي كه براي انحراف به كار گرفته مي شود بخشي از واقعيت را به همراه دارد چرا كه اگر باطل محض باشد، مقبوليت پيدا نمي كند»، گفت: «اين همان سخن حضرت اميرالمومنين (عليه السلام) در نهج البلاغه است «كه اهل فتنه، حق و باطل را با هم مخلوط مي كنند تا به نتيجه دلخواه برسند».

استاد حوزه علميه قم با بيان اينكه «بابيت و نيابت واقعي، در دوره غيبت صغري، مدت زماني بيش از 70 سال طول كشيده است»، گفت: «اين در حالي است كه سيدعلي محمد باب حدود 1200 سال بعد از بسته شدن موضوع بابيت واقعي امام زمان (عجل الله فرجه)، ابتدا ادعاي بابيت كرد، بعد از آن ادعا كرد خود امام زمان هستم و بعد گفت كه پيغمبر هستم و بعد هم كه خود خدا هستم».

آيت الله يثربي با اشاره به اين كه ريشه هاي انحراف همان بد فهميدن است، در ادامه افزود: «معمولاً آيه ها با اشاره هستند و روايات با صراحت. اگر معاني را درست دريافت كنيم و دريافتهاي صحيح را به مردم انتقال دهيم جلوي سوءاستفاده ها گرفته مي شود».

وي خاطرنشان كرد: «كسي كه باب است مسلماً بايد بگويد من امام را مي بينم در حالي كه روايات فراوان داريم كه هر كس مدعي رويت شد تكذيب كنيد. هم توقيت را بايد تكذيب كرد (10) و هم ادعاي مشاهده و زيارت را».

او با اشاره به اينكه رواياتي وجود دارد كه برخي بزرگان و گذشتگان ما امام زمان (عجل الله فرجه) را زيارت كرده اند، افزود: «بزرگاني مثل سيدبن طاووس يا سيدبحرالعلوم و يا ديگر بزرگان هرگز به صراحت اعلام رويت نكردند، بلكه از لابه لاي حرفهايشان چنين استشمام شده كه مدعي رويت بوده اند و يا اينكه اين مسأله را در پايان عمرشان مطرح كرده اند».

آيت الله يثربي افزود: «اين بزرگان كساني بودند كه به دنبال پول و قدرت و مقام نبودند و اگر هم چنين ادعايي كرده اند صرفاً براي هدايت مردم بوده است و آنقدر اين افراد از دنيا گريزان بودند، كه سيدبن طاووس (قدس سره) با آنكه مُلاي كم نظيري در بين علماي شيعه بود، اما با اين حال مرجعيت شيعه را قبول نكرد و سيدبحرالعلوم (قدس سره) هم چنين بود».

1- كافي ، جلد 1 ، صفحه 177
2- بحارالانوار ، جلد 1 صفحه 97
3- الجواهر السنيّة ، صفحه 361
4- سوره ذاريات ، آيه 56
5- من لا يحضره الفقيه ، جلد 1 صفحه 203
6- سوره عنكبوت ، آيه 14
7- ارشاد مفيد ، جلد 2 صفحه 340
8- كتاب الغيبة ، شيخ طوسي ، صفحه 395
9- كتاب الغيبة ، شيخ طوسي ، صفحه 403
10- كتاب الغيبة ، شيخ طوسي ، صفحه 426